Ψυχολογία και Αστρολογία: Κράτα Με Να Σε Κρατώ...

Η παρούσα πραγματεία εξετάζει τη φύση της ψυχολογικής αστρολογίας και γι’ αυτό θα επικεντρωθεί στo τι είναι η αστρολογία και στο τι είδους γνώσεις και εργαλεία μπορεί να παράσχει στην ψυχολογία. Βέβαια, η κατανόηση και ο ορισμός της  αστρολογίας δεν είναι κάτι εύκολο. Για παράδειγμα, θα μπορούσε κανείς να προβεί σε βιαστικά συμπεράσματα και να ταυτίσει την αστρολογία με συστήματα μαντείας όπως είναι οι κάρτες ταρώ, η χειρομαντεία και η καφεμαντεία. Είναι άλλωστε κοινώς γνωστό ότι τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι συμβουλεύονται αστρολόγους προκειμένου να ακούσουν συγκεκριμένες προβλέψεις για το μέλλον τους. Παρ 'όλα αυτά, αξίζει να αναρωτηθεί κανείς κατά πόσο η μαντεία είναι το μοναδικό πράγμα που δύναται να προσφέρει η αστρολογία. Μήπως μάλιστα η μαντεία δε θα έπρεπε καν να λογίζεται ανάμεσα στις λειτουργίες της αστρολογίας; Για να δώσουμε μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα αυτό, αρκεί να αναφέρουμε τον James Hillman ο οποίος υποστηρίζει ότι η αστρολογία είναι «μια θεϊκή τέχνη, αλλά δεν είναι η τέχνη της μαντείας». Στην προσπάθειά μας να ερμηνεύσουμε τη θέση αυτή, θα εξετάσουμε πιθανούς ορισμούς της αστρολογίας συγκρίνοντάς την πρώτα με την επιστήμη, μετά με τη μυθολογία, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία, και, τέλος, με την ψυχολογία.

Σχέση Αστρολογίας και Επιστήμης

Πρώτα απ 'όλα, θα ήταν χρήσιμο να εξετάσει κανείς το ενδεχόμενο ότι η αστρολογία είναι μια επιστήμη όπως όλες οι άλλες, όσο εξωφρενικό και αν ακούγεται αυτό στα αυτιά κάποιων. Γενικά, η επιστήμη ορίζεται ως η συστηματική αναζήτηση γνώσης σε ένα συγκεκριμένο τομέα της ανθρώπινης εμπειρίας. Τα δύο πιο βασικά μέσα για την αναζήτηση αυτή είναι το πείραμα και η παρατήρηση. Σε ό,τι αφορά την πειραματική μέθοδο είναι αλήθεια ότι η αστρολογία δεν κάνει χρήση μιας τέτοιας μεθόδου που προβλέπει την απομόνωση και το χειρισμό μιας μετρήσιμης μεταβλητής που υποτίθεται, βάσει προηγούμενων ερευνών, ότι είναι αιτιολογικά υπεύθυνη για ένα συγκεκριμένο, επίσης μετρήσιμο, φαινόμενο. Ας δούμε όμως ποια είναι η σχέση της αστρολογίας με τη μέθοδο της παρατήρησης.

Αναμφίβολα, η αστρολογία βασίζεται σε χιλιετηρίδες συστηματικών παρατηρήσεων που επικεντρώνονται στη σύνδεση των πλανητικών κινήσεων με την δραστηριότητα επί Γης. Μάλιστα, οι παρατηρήσεις αυτές δεν έχουν μόνο διάρκεια στο χρόνο αλλά και έκταση στο χώρο δεδομένου του ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί ανέπτυξαν κάποιου είδους αστρολογία. Θέτουμε λοιπόν το εξής ερώτημα: γιατί θα πρέπει αυτό το σύνολο παρατηρήσεων να προεξοφλείται ως άκυρο λόγω ελλιπούς πειραματικής τεκμηρίωσης, όταν μια από τις πλέον σημαντικές βιολογικές θεωρίες, αυτή της εξέλιξης του Δαρβίνου, βασιζόταν αποκλειστικά και μόνο στη μέθοδο της παρατήρησης όταν πρωτοδιατυπώθηκε;

Το κριτήριο της διαψευσιμότητας

Φυσικά, θα ανταπαντήσει κανείς ότι από την εποχή του Δαρβίνου έχει υπάρξει πληθώρα ευρημάτων (π.χ., απολιθώματα, DNA, κ.α.) που συμφωνούν με τη θεωρία του. Ως εκ τούτου, η εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου έχει περάσει επιτυχώς το τεστ της «διαψευσιμότητας», το πιο σημαντικό κριτήριο που έθεσε ο Karl Popper για να μπορεί να αναγνωριστεί μια θεωρία ως επιστημονική. Συνεπώς, μια θεωρία αναγνωρίζεται ως τέτοια όταν είναι δυνατό για κάποιον να συλλέξει εμπειρικά στοιχεία που να είναι σε θέση να τη διαψεύσουν. Για παράδειγμα, το να υποστηρίξει κάποιος ότι ο Θεός υπάρχει είναι ουσιαστικά μια μη διαψεύσιμη, και άρα μη επιστημονική, θεωρία. Και αυτό γιατί δεν υπάρχουν μετρήσιμα εμπειρικά δεδομένα που να διαψεύδουν την ύπαρξη του Θεού. Έτσι, οποιοσδήποτε μπορεί να υποστηρίξει ότι ο Θεός υπάρχει και ότι δημιούργησε τον κόσμο χωρίς να μπορεί όμως κανένας να φέρει απτά στοιχεία για το αντίθετο, γιατί πολύ απλά κανένας δεν έχει τη δυνατότητα να γυρίσει πίσω το χρόνο και να γίνει μάρτυρας της αρχής του κόσμου. Ομοίως, το να θεωρεί κανείς ότι οι κινήσεις των πλανητών έχουν κάποια αιτιώδη ή άλλη σχέση με τα τεκταινόμενα στη Γη είναι εξίσου μη διαψεύσιμο διότι προς το παρόν δεν υπάρχουν εμπειρικά δεδομένα που να μπορούν να διαψεύσουν τη θεωρία αυτή. 

Παρ 'όλα αυτά, πριν προβεί κανείς στο βιαστικό συμπέρασμα ότι η αστρολογία δε γίνεται να θεωρηθεί επιστήμη λόγω έλλειψης διαψευσιμότητας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν εξίσου μη διαψεύσιμες θεωρίες που έχουν προταθεί από πολύ επιφανείς επιστήμονες. Για παράδειγμα, η θεωρία της «μαύρης τρύπας» του Stephen W. Hawking είναι ουσιαστικά μη διαψεύσιμη λόγω του ότι οι ​​μαύρες τρύπες είναι πρακτικά μη ανιχνεύσιμες, οπότε δεν είναι εφικτό να αναζητήσει κανείς απτές αποδείξεις που να διαψεύδουν τη θεωρία του Hawking. Φυσικά, υπάρχουν έμμεσες παρατηρήσεις και ενδεικτικά στοιχεία που φαίνεται να στηρίζουν αυτή τη θεωρία αλλά δεν είναι δυνατό να μεταβεί κάποιος σε μια μαύρη τρύπα και να την παρατηρήσει αφού σύμφωνα με τη θεωρία η τρύπα θα τον ρουφήξει. Αυτό αφήνει πολλά περιθώρια για αμφιβολία ως προς το εάν η θεωρία της «μαύρης τρύπας» είναι σωστή. Δεδομένου, λοιπόν, ότι υπάρχουν επιστημονικές θεωρίες που είναι είτε μη διαψεύσιμες είτε αποκλειστικά βασισμένες στην παρατήρηση, τουλάχιστον κατά την αρχική στιγμή της διατύπωσής τους (π.χ., η εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου), είναι πολύ λογικό να αποδεχθεί κανείς και την αστρολογία ως επιστήμη.

Το ζήτημα της συνύπαρξης αντικρουόμενων θεωριών

Όσο δύσκολο και αν είναι για μερικούς ανθρώπους να ασπαστούν την άποψή μας ότι η αστρολογία είναι επιστήμη, υπάρχει ένα ακόμη ζήτημα το οποίο η επιστήμη οφείλει να λύσει πριν αποφασίσει να δεχτεί στους κόλπους της την αστρολογία: η συνύπαρξη αντικρουόμενων θεωριών. Συγκεκριμένα, το γεγονός ότι σε κάθε κλάδο της επιστήμης υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρίες που είναι μερικές φορές ασύμβατες μεταξύ τους υπονομεύει περαιτέρω το κριτήριο της διαψευσιμότητας του Popper. Ο λόγος είναι ότι τα εμπειρικά δεδομένα υπέρ μιας θεωρίας διαψεύδουν και έρχονται σε άμεση αντίθεση με τις υποθέσεις μιας άλλης θεωρίας της οποίας τα εμπειρικά δεδομένα διαψεύδουν με τη σειρά τους τις υποθέσεις της πρώτης θεωρίας. Ως εκ τούτου, εάν δύο διαψεύσιμες επιστημονικές θεωρίες είναι αντικρουόμενες, τότε βάσει ποιου κριτηρίου θα αποφασίσει κανείς για το ποια θεωρία υπερτερεί της άλλης;

Η συλλογιστική αυτή οδήγησε τον αυστριακό φιλόσοφο της επιστήμης, Paul Feyerabend, να υποστηρίξει ότι, όπως ακριβώς δεν υπάρχει γλώσσα που να μπορεί να θεωρηθεί ανώτερη από τις άλλες γλώσσες, έτσι ούτε και η επιστήμη μπορεί να θεωρηθεί ως η καλύτερη «γλώσσα» που διαθέτουν οι άνθρωποι για να κατανοήσουν τον κόσμο. Άλλες τέτοιες γλώσσες είναι η μυθολογία, η φιλοσοφία και η θρησκεία. Η δήλωση αυτή έχει πολύ σημαντικές επιπτώσεις σε ό,τι αφορά το υψηλό κύρος που οι επιστήμονες απολαμβάνουν στις δυτικές κοινωνίες. Άσχετα όμως με αυτό, εδώ θα θέλαμε να στρέψουμε το ενδιαφέρον του αναγνώστη στην αστρολογία ώστε να εξετάσει σοβαρά τη θέση ότι η αστρολογία είναι μια επιπλέον γλώσσα που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να εξηγήσουν τον κόσμο και τη θέση τους μέσα σε αυτόν. Ωστόσο, πρέπει κανείς να αναγνωρίσει ότι ο κλάδος της αστρολογίας δανείζεται στοιχεία από τις ανωτέρω γλώσσες που παρουσιάζονται ως εναλλακτικές της επιστήμης, χωρίς όμως να είναι δυνατό να εξομοιωθεί με καμία από τις γλώσσες αυτές.

Σχέση Αστρολογίας με Μυθολογία, Φιλοσοφία και Θρησκεία

Ας δούμε λοιπόν πολύ συνοπτικά μερικά από τα στοιχεία που η αστρολογία ως πανανθρώπινη γλώσσα έχει δανειστεί από τη μυθολογία, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία. Πρώτον, η αστρολογία χρωστάει στη μυθολογία πολλές από τις λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιεί για την ερμηνεία των πλανητών δεδομένου ότι αυτοί φέρουν τα ονόματα αρχαίων ελληνικών θεοτήτων κι έχουν έτσι καταλήξει να συμβολίζουν στην αστρολογία τα ψυχολογικά κίνητρα και τα προσωπικά χαρακτηριστικά που αποδίδονταν στους μυθολογικούς θεούς. Δεύτερον, η αστρολογία έχει ένα ισχυρό φιλοσοφικό υπόβαθρο. Από το αξίωμα του Αναξιμένη «όπως πάνω έτσι και κάτω», τη θεωρία του Εμπεδοκλή για τα τέσσερα στοιχεία της φύσης και την ιδέα του Πυθαγόρα για την αριθμητική και μαθηματική βάση του σύμπαντος μέχρι τον κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα και την ενθάρρυνση των Στωικών για να ζούμε σύμφωνα με τη φύση και τη συμπαντική συνείδηση που διαπερνά τα πάντα, η αστρολογία είναι γεμάτη από φιλοσοφικές αναφορές.

Τρίτον, αν και οι αστρολόγοι και οι οπαδοί της αστρολογίας δεν είναι απαραίτητο να πιστεύουν στους αρχαίους θεούς ή σε οποιοδήποτε άλλο θεό άλλωστε, ως ένα βαθμό όλοι φαίνεται να «πιστεύουν» στην ίδια την αστρολογία: είναι πεπεισμένοι ότι λειτουργεί παρά το ότι δεν γνωρίζουν ακριβώς πώς λειτουργεί. Λαμβάνοντας κανείς υπόψη ότι η πίστη ως έννοια παραπέμπει έντονα στη θρησκεία, είναι σε θέση να δει και τη στενή σχέση μεταξύ αστρολογίας και θρησκείας. Επιπλέον, οι άνθρωποι που συμβουλεύονται αστρολόγους αναζητούν κατά κύριο λόγο ανακούφιση και ελπίδα για το μέλλον, οι οποίες είναι βασικές ανθρώπινες ανάγκες που έρχεται να ικανοποιήσει και η θρησκεία. Από αυτή την άποψη, η κοινωνική λειτουργία της αστρολογίας μοιάζει πάρα πολύ με αυτήν της θρησκείας.

Σχέση Αστρολογίας και Ψυχολογίας

Δεν είναι εξίσου αληθινό ότι αυτές ακριβώς τις ανάγκες έρχονται εν μέρει να ικανοποιήσουν και οι ψυχολόγοι; Δεν είναι επίσης αλήθεια ότι τόσο οι σύγχρονοι αστρολόγοι, όπως αυτοί της σχολής του Dane Rudhyar, όσο και οι ψυχολόγοι ισχυρίζονται ότι είναι σε θέση να βοηθήσουν τους άλλους να ψάξουν βαθύτερα στην ψυχή τους προκειμένου να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους και να ζήσουν μια πιο συνειδητή ζωή; Από την άποψη αυτή, οι ψυχολόγοι και οι αστρολόγοι εξυπηρετούν παρόμοιους σκοπούς και ισχυρίζονται παρόμοια πράγματα. Μάλιστα, υπάρχει μία ακόμη ομοιότητα μεταξύ τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι είναι η πίστη του ψυχολόγου στην επιστημονική του προσέγγιση (π.χ., γνωστική συμπεριφοριστική προσέγγιση, πελατοκεντρική προσέγγιση, ψυχαναλυτική προσέγγιση, κλπ.), και όχι το είδος της προσέγγισης αυτής καθεαυτής, που είναι κυρίως υπεύθυνη για τη βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης ενός ανθρώπου. Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι η πίστη στην αποτελεσματικότητα της προσέγγισης που ακολουθεί κάποιος, είτε είναι αστρολογική προσέγγιση είτε ψυχολογική, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας που οδηγεί στην αυτογνωσία και στη βίωση μιας πιο συνειδητής ζωής. Κατά τη γνώμη μας, αυτή είναι η μεγαλύτερη συνεισφορά της αστρολογίας στον άνθρωπο, ανεξάρτητα από το αν ο κλάδος αυτός της γνώσης μπορεί να θεωρηθεί ως επιστήμη ή αν δανείζεται στοιχεία από εναλλακτικές της επιστήμης γλώσσες όπως είναι η μυθολογία, η φιλοσοφία και η θρησκεία.

Εν κατακλείδι, μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος αρχετυπικών συμβόλων, όπως θα το έθετε ο Carl Jung, υποστηρίζουμε ότι η αστρολογία παρέχει την πιο ολοκληρωμένη θεωρία προσωπικότητας που έχει διατυπωθεί ποτέ και είναι σε θέση να μιλήσει σε πολλά επίπεδα της ανθρώπινης εμπειρίας, από το καθαρά σωματικό και βιολογικό στο πιο ψυχολογικό και διαπροσωπικό. Είναι επίσης σε θέση να μιλήσει σε ένα επίπεδο διομαδικό και κοινωνικό, ακόμη και υπερβατικό (transcedental). Η αστρολογία γίνεται έτσι ένα πολύτιμο εργαλείο για την κατάκτηση της αυτογνωσίας ή, σύμφωνα με τον Hillman, μια εμπειρική τέχνη που προσφέρει αποτελεσματικές και εντυπωσιακές αποκαλύψεις σχετικά με την προσωπικότητα του ατόμου. Άπαξ και ένα άτομο έχει επίγνωση της αστρολογικής του δομής, του είναι πολύ πιο εύκολο να κατανοήσει γιατί βιώνει συγκεκριμένα επαναλαμβανόμενα μοτίβα στην εργασία του, στις σχέσεις του και σε άλλους τομείς της ζωής του.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, πιστεύουμε ότι η αστρολογία είναι ικανή να προσφέρει στην ψυχολογία ένα άριστο ψυχομετρικό εργαλείο, δηλαδή ένα μέσο αναζήτησης των ψυχολογικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου που είναι μάλιστα αντικειμενικό καθώς δεν επηρεάζεται από τις διαθέσεις του ατόμου όπως θα συνέβαινε κατά τη συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου προσωπικότητας. Επίσης, η αυτογνωσία που κατακτά κανείς μέσα από την ανάλυση του αστρολογικού του χάρτη είναι ικανή στη συνέχεια να βοηθήσει το άτομο να ζήσει μια πιο συνειδητή ζωή διευκολύνοντας την εσωτερική αλλαγή του και την αποκοπή του από επαναλαμβανόμενα και ίσως ανώφελα μοτίβα συμπεριφοράς.

Η άποψη αυτή, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι όλο και περισσότερες έρευνες στην κβαντική φυσική δείχνουν ότι ο κόσμος μας είναι ανά πάσα στιγμή ένα άθροισμα δυνατοτήτων αντί βεβαιοτήτων, δικαιολογεί την υποστήριξη μιας μη μοιρολατρικής προσέγγισης στην αστρολογία. Επιστρέφουμε λοιπόν στη θέση του Hillman, σύμφωνα με τον οποίο η αστρολογία είναι μια θεϊκή τέχνη αλλά όχι η τέχνη της μαντικής, και τονίζουμε το ότι μια δυναμική/τασιολογική προσέγγιση στην αστρολογία, μια προσέγγιση δηλαδή που δεν κάνει συγκεκριμένες προβλέψεις αλλά αναδεικνύει τον πλούτο των δυνατοτήτων και των τάσεων μιας δεδομένης χρονικής περιόδου, ανταποκρίνεται πολύ περισσότερο στην αληθινή φύση της αστρολογίας. Έτσι λοιπόν η αστρολογία έχει την ικανότητα όχι μόνο να μας επανασυνδέσει με τον βαθύτερο εαυτό μας και την θεϊκή μας πηγή αλλά και να επαναπροσδιορίσει και να εναρμονίσει τη σχέση της προσωπικής μας συνείδησης με την συμπαντική συνείδηση.